*มอด*

น. ชื่อไม้ต้นขนาดเล็ก ๒ ชนิด ในวงศ์ Leguminosae คือ ชนิด Dalbergia lanceolariaL.f. var. lakhonensis (Gagnep.)Niyomdham ดอกสีขาวหรือขาวแกมม่วงน้ำเงิน และชนิด Derris robusta (DC.) Benth. ดอกสีชมพูถึงม่วงอ่อน เนื้อไม้ฟ่าม ใช้ทำหีบหรือลัง.

น. ชื่อแมลงขนาดเล็กหลายชนิด หลายสกุล หลายวงศ์ และหลายอันดับ เจาะกินเข้าไปในวัสดุต่าง ๆ ทำให้เกิดเป็นรูพรุนทั่วไปกับทั้งมีวัสดุผสมมูลขับถ่ายออกมาเป็นขุยเป็นเม็ดเล็ก ๆ เรียก ขี้มอด ส่วนใหญ่เป็นแมลงปีกแข็งในอันดับ Coleoptera เช่น มอดข้าวสาร [ Sitophilus oryzae (Linn.) ] ในวงศ์ Curculionidae ทำลายข้าวสาร, มอดแป้ง [ Tribolium castaneum (Herbst) ] ในวงศ์ Tenebrionidae ทำลายข้าวโพด ข้าวสาลี, มอดไม้ไผ่ [ Dinoderus minutus (Fabricius) ] ในวงศ์ Bostrychidae เจาะไม้ไผ่แห้งเป็นรูเท่ารูเข็มกระจายทั่วไป

เรียกหน้าที่เป็นรอย ๆ อย่างมอดเจาะเช่นหน้าคนที่เป็นฝีดาษ ว่า หน้ามอด.

ก. จวนจะดับ (ใช้แก่ไฟ)

ตาย, มักใช้เข้าคู่กับคำ ม้วย เป็น มอดม้วย หรือ ม้วยมอด.

ก. ทำสิ่งที่ไม่รู้ว่าจะมีภัยแก่ตัว.

น. หน้าซึ่งมีรอยแผลเป็นปรุ ๆ มักเกิดจากฝีดาษ, หน้าข้าวตัง ก็ว่า.

น. ผู้ทำนายโชคชะตาราศี.

ก. ประหยัด, กระเหม็ดกระแหม่, อดออม ก็ว่า.

น. ชื่อนกขนาดเล็กชนิด Lonchura oryzivora (Linn.) วงศ์ย่อย Estrildinae ในวงศ์ Passeridae ปากหนารูปกรวย หัวสีดำ แก้มสีขาว ตัวสีเทาอมฟ้า ท้องสีส้ม หางเว้าตื้น มีถิ่นกำเนิดในเกาะชวาและเกาะบาหลี ประเทศอินโดนีเซีย เคยนำมาเลี้ยงใช้เสี่ยงทาย จึงเรียกว่า นกหมอดู.

น. กระดานสำหรับโหรหรือหมอดูใช้ลงเวลาคำนวณฤกษ์ยาม วางลัคนา เพื่อการพยากรณ์เป็นต้น.

(กะสะ-) น. ความอดกลั้น, ความอดโทษ, เช่น พระกษมาเสมอหล้า สี่แดน (ยวนพ่าย).

ก. เอาฟันต่อฟันกดกันไว้แน่น เป็นอาการแสดงถึงความอดกลั้น, โดยปริยายหมายความว่า มานะ

(ขะมา) น. ความอดกลั้นไม่ถือโทษ

น. ความอดกลั้นต่อสิ่งที่ไม่พอใจ, ความอดทน.

ดู กางขี้มอด ที่ กาง ๒.

น. ชีวิต เช่น ล้มลงด่าวดิ้นสิ้นกำลัง มอดม้วยชีวังปลดปลง (อิเหนา).

น. ดินที่พูนสูงขึ้นเสมอด้านหลังกำแพงเมือง ลาดเอียงประมาณ ๔๕ องศา สำหรับไพร่พลขึ้นตรวจการณ์หรือต่อสู้ข้าศึก.

ความมั่นคง, ความอดทน

ก. ดิ้นแด่ว ๆ เช่น ล้มลงด่าวดิ้นสิ้นกำลัง มอดม้วยชีวังปลดปลง (อิเหนา ศึกกะหมังกุหนิง).

น. สมอดีงู. (ดู สมอ ๒).

ดู กางขี้มอด ที่ กาง ๒.

ก. บำเพ็ญตบะต่อไปไม่ได้เพราะทนต่อสิ่งเย้ายวนไม่ไหว, หมดความอดกลั้น, สิ้นความอดทน.

น. สิ่งที่เป็นผงละเอียดของสิ่งที่เหลือจากไฟเผามอดแล้ว, ขี้เถ้า ก็ว่า.

ว. ใช้เรียกวันในตำราหมอดู ว่า วันทรธึก หมายความว่า วันที่ห้ามทำการมงคลต่าง ๆ.

น. จริยาวัตรที่พระเจ้าแผ่นดินทรงประพฤติเป็นหลักธรรมประจำพระองค์ หรือคุณธรรมของผู้ปกครองบ้านเมือง มี ๑๐ ประการ ได้แก่ ๑. ทาน–การให้ ๒. ศีล–การรักษากายวาจาให้เรียบร้อย ๓. บริจาค–ความเสียสละ ๔. อาชชวะ–ความซื่อตรง ๕. มัททวะ–ความอ่อนโยน ๖. ตบะ–การข่มกิเลส ๗. อักโกธะ–ความไม่โกรธ ๘. อวิหิงสา–ความไม่เบียดเบียน ๙. ขันติ–ความอดทน ๑๐. อวิโรธนะ–ความไม่คลาดจากธรรม.

(ทักกะทิน) น. วันชั่วร้าย (ใช้ในตำราหมอดู).

เสมอด้วย เช่น อันว่าผู้จะทำนายฝนนแลจะทันพระศรีสรรเพชญ์ เสด็จภูมีบาลในสงสารภพนี้ก็บมี โสดแล (ม. คำหลวง กุมาร).

(ทินนะ-) น. วันร้าย (ใช้ในตำราหมอดู).

น. ความอดทน.

(เนมิดตะกะ-) น. หมอดูทายลักษณะหรือโชคลาง.

(บันไล) ก. ฉิบหาย, วอดวาย, ย่อยยับ, มอดม้วย, ประลัย ก็ว่า.

(ปัดตะหฺนิ, -นี) น. หญิงแม่เรือน, เมีย. (ในตำราหมอดูว่า เนื้อคู่).

ข้าวสารหรือเมล็ดถั่วเป็นต้นที่เก็บไว้นาน ๆ จนมีตัวมอดว่า ข้าวเป็นตัว ถั่วเป็นตัว.

น. ชื่อตำราหมอดู.

น. ตำราหมอดูโบราณสำหรับใช้เสี่ยงทายโดยวิธีเอาไม้แทง.

น. ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ในสกุล Capraวงศ์ Bovidae เป็นสัตว์เคี้ยวเอื้องกีบคู่ขนาดกลาง ขนลำตัวหยาบสีดำ ขาว หรือนํ้าตาล มีเขา ๑ คู่ ตัวผู้มีเครา หางสั้น มีความอดทน แข็งแรง และทนทานต่อโรคได้ดีกว่าสัตว์กีบคู่อื่น ๆ สามารถปีนป่ายที่สูงโดยเฉพาะโขดหินหรือภูเขาได้ดี ที่นิยมนำมาเลี้ยง เช่น ชนิด Capra aegagrus hircus Linn.

(มัด, มัดสะ) น. ความเพียร, ความอดทน.

ก. ตาย, สิ้นสุด, วายวอด, มักใช้เข้าคู่กับคำ มอด เป็น ม้วยมอด หรือ มอดม้วย.

สัน. แม้ เช่น แม้นมิไปช่วยจะม้วยมอด ด้วยสังข์ทองไม่ถอดรูปเงาะป่า (สังข์ทอง).

น. ชื่อวิธีจับยามของหมอดู ใช้นับตามหลัก ๓ หลัก คือ อาทิตย์ จันทร์ และอังคาร เวียนกันไป โดยนับขึ้นต้นที่อาทิตย์ ถ้าวันจับยามเป็นวันข้างขึ้น ให้นับเวียนขวาจากอาทิตย์ไปยังจันทร์และอังคาร ถ้าวันจับยามเป็นวันข้างแรม ให้นับเวียนซ้ายจากอาทิตย์ไปยังอังคารและจันทร์ แล้วทำนายตามตำรายามสามตาหรือตรีเนตร.

น. จริยาวัตรที่พระเจ้าแผ่นดินทรงประพฤติเป็นหลักธรรมประจำพระองค์ หรือคุณธรรมของผู้ปกครองบ้านเมือง เรียกว่า ทศพิธราชธรรม มี ๑๐ ประการ ได้แก่ ๑. ทาน–การให้ ๒. ศีล–การรักษากายวาจาให้เรียบร้อย ๓. บริจาค–ความเสียสละ ๔. อาชชวะ–ความซื่อตรง ๕. มัททวะ–ความอ่อนโยน ๖. ตบะ–การข่มกิเลส ๗. อักโกธะ–ความไม่โกรธ ๘. อวิหิงสา–ความไม่เบียดเบียน ๙. ขันติ–ความอดทน ๑๐. อวิโรธนะ–ความไม่คลาดจากธรรม.

น. รอยเส้นที่ฝ่ามือและนิ้ว เช่น หมอดูลายมือ, เส้นลายมือ ก็ว่า, ราชาศัพท์ใช้ว่า เส้นลายพระหัตถ์

น.เรียกสิ่งที่กลึงเป็นรูปกลม ๆ ตามหัวเม็ดและขาโต๊ะเป็นต้น, ลูกกลม ๆ ทำด้วยแก้ว คล้ายลูกหิน แต่เล็กกว่า, ลูกกลมทำด้วยแก้ว มีขนาดต่าง ๆ กัน หมอดูใช้ในการทำนายโชคชะตา

(สะหฺมอ) น. ชื่อไม้ต้นหลายชนิดในสกุล Terminalia วงศ์ Combretaceae ใช้ทำยาได้ เช่น สมอไทย (T. chebula Retz.), สมอพิเภก [ T. bellirica (Gaertn.) Roxb. ], สมอดีงู [ T. citrina (Gaertn.) Roxb.ex Fleming ].

น. ชื่อวิธีจับยามของหมอดู ใช้นับหลักทั้ง ๓ เวียนไป มักใช้ทายเกี่ยวกับของหาย เรียกว่า ยามสามตา

คำขึ้นต้นในตำราโบราณ เช่น ตำรายา ตำราหมอดู หรือคาถาเมตตามหานิยม เป็นการอธิษฐานขอให้การกระทำนั้น ๆ ประสบความสำเร็จ.

ว. ไม่มีความอดทนที่จะทำการงาน.