*พระองค์เจ้า*

ส. คำใช้แทนตัวผู้พูด เพศชาย ทูลพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าที่มิได้ทรงกรม และหม่อมเจ้า, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๑, สรรพนามบุรุษที่ ๑ ที่หม่อมเจ้ามีรับสั่งระหว่างกัน.

น. สามัญชนที่เป็นตาของพระองค์เจ้าที่เป็นพระราชโอรสพระราชธิดา.

น. สามัญชนที่เป็นยายของพระองค์เจ้าที่เป็นพระราชโอรสพระราชธิดา.

น. เจ้าโดยกำเนิดหรือที่สถาปนาขึ้น, เรียกพระราชโอรสและพระราชธิดาชั้นเจ้าฟ้า ว่า เจ้าครอกฟ้า, เรียกพระองค์เจ้า ว่า เจ้าครอก, และเรียกหม่อมเจ้า ว่า ครอก.

น. ภรรยาที่เป็นหม่อมเจ้าของพระบรมวงศ์และพระอนุวงศ์, ภรรยาที่เป็นเจ้าฟ้าหรือพระองค์เจ้าของพระบรมวงศ์และพระอนุวงศ์ เรียกว่า พระชายา.

น. ลำดับชั้นบุคคลในราชสกุลมี เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า หม่อมเจ้า เป็นต้น, ลำดับชั้นยศบุคคลในราชการมี เจ้าพระยา พระยา พลเอก เป็นต้น.

ส. คำใช้แทนผู้ที่เราพูดด้วย ใช้แก่เจ้านายชั้นพระองค์เจ้าและเจ้าฟ้า, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒.

ก. รู้ (ใช้กราบทูลเจ้านายตั้งแต่ชั้นพระองค์เจ้าขึ้นไป), เขียนย่อว่า ทราบเกล้าฯ.

น. พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าและพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าที่ทรงกรม.

ส. ท่าน (ใช้แก่พระองค์เจ้าถึงหม่อมเจ้า), เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒.

ไปพบ, ไปหา, ใช้แก่สมเด็จเจ้าฟ้า พระองค์เจ้า สมเด็จพระสังฆราช และหม่อมเจ้า.

น. ภรรยาที่เป็นเจ้าฟ้าหรือพระองค์เจ้าของพระบรมวงศ์และพระอนุวงศ์.

น. สมเด็จพระบรมราชินี ลงมาจนถึงพระองค์เจ้าที่เป็นพระราชโอรสพระราชธิดาของพระมหากษัตริย์.

ลักษณนามใช้แก่พระพุทธเจ้า เทพผู้เป็นใหญ่ พระมหากษัตริย์ พระราชวงศ์ตั้งแต่ชั้นพระองค์เจ้าขึ้นไป สมเด็จพระสังฆราชเจ้า และสมเด็จพระสังฆราช เช่น พระมหากษัตริย์ ๒ พระองค์.

ส. คำใช้แทนผู้เป็นใหญ่ เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒ เช่น ขอพระองค์จงจำไว้สำเหนียก ดั่งนี้เรียกว่าสวัสดิรักษา (สวัสดิรักษา), หรือเป็นสรรพนามบุรุษที่ ๓ เช่น จะจากจริงทิ้งน้องหรือลองจิต โอ้คิดคิดถึงพระองค์น่าสงสาร (อภัย), (ราชา) สรรพนามบุรุษที่ ๓ ใช้แก่พระมหากษัตริย์ พระราชวงศ์ตั้งแต่ชั้นพระองค์เจ้าขึ้นไป สมเด็จพระสังฆราชเจ้า และสมเด็จพระสังฆราช เช่น พระบาทสมเด็จพระพุทธ-ยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระองค์เป็นปฐมกษัตริย์แห่งพระราชวงศ์จักรี.

น. พระองค์เจ้าที่มิได้เป็นพระราชโอรสพระราชธิดาของพระมหากษัตริย์และหม่อมเจ้า.

น. ผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งให้มีหน้าที่ดูแลพระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้าและพระองค์เจ้าลูกหลวง.

น. พานใส่หมากพลูเครื่องเสวยของพระมหากษัตริย์, พานใส่หมากพลูเครื่องเสวยซึ่งเป็นเครื่องราชูปโภค ใช้เฉพาะพระมหากษัตริย์ หรือเป็นเครื่องประกอบพระอิสริยยศเจ้านายฝ่ายหน้าฝ่ายในชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า จนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า มีลักษณะแตกต่างกันไปตามชั้นยศ สำหรับเจ้านายนั้นจะเรียกว่า พานหมากเสวย ก็มี ซึ่งสุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เรียก.

น. พานใส่หมากพลูเครื่องเสวยของเจ้านาย, พานใส่หมากพลูเครื่องเสวยซึ่งเป็นเครื่องประกอบพระอิสริยยศของเจ้านายฝ่ายหน้าฝ่ายในชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า จนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า มีลักษณะแตกต่างกันไปตามชั้นยศ จะเรียกว่า พานพระศรี ก็มี ซึ่งสุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เรียก.

ว. คำรับที่ผู้หญิงใช้เมื่อพระมหากษัตริย์จนถึงพระบรม-วงศ์ชั้นพระองค์เจ้ามีพระราชดำรัสหรือมีพระดำรัสด้วยเป็นการภายใน, คำรับที่ผู้หญิงใช้เมื่อพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าจนถึงหม่อมเจ้ามีพระดำรัสหรือมีรับสั่งด้วย.

น. แถบผ้าที่โยงจากปากโกศหรือหีบศพของหลวงสำหรับคลี่ทอดไปยังพระสงฆ์เมื่อทอดผ้าสดับปกรณ์, ใช้ว่า พระภูษาโยง แก่พระมหากษัตริย์จนถึงพระองค์เจ้า และใช้ว่า ภูษาโยง แก่หม่อมเจ้า รวมทั้งผู้ได้รับพระราชทานเกียรติยศตามเกณฑ์ที่ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ และผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานเป็นกรณีพิเศษ ส่วนสามัญชนทั่วไปใช้ว่า ผ้าโยง.

(รดคฺรึ) น. รถที่มีหลังคาทรงจั่วซ้อนกัน ๒ ชั้น บางทีก็เป็นจตุรมุข สำหรับชักศพเจ้านายตั้งแต่ชั้นพระองค์เจ้าลงมา มีม้าลาก.

น. คำนำหน้านามพระราชโอรสพระราชธิดาในสมัยรัชกาลที่ ๑ ถึงรัชกาลที่ ๔, คำนำหน้านามพระราชธิดาในสมัยรัชกาลที่ ๔ ถึงปัจจุบัน, เรียกเต็มว่า พระเจ้าลูกเธอ, ถ้ามีพระมารดาเป็นพระองค์เจ้าขึ้นไป เรียกว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ.

น. คำนำหน้านามพระราชโอรสในสมัยรัชกาลที่ ๔ ถึงปัจจุบัน, เรียกเต็มว่า พระเจ้าลูกยาเธอ, ถ้ามีพระมารดาเป็นพระองค์เจ้าขึ้นไป เรียกว่า สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ.

น. เรียกปอยผมที่แบ่งออกเป็น ๓ ส่วนเพื่อเตรียมโกนจุก (ใช้แก่พระองค์เจ้าลงมาถึงสามัญชน).

ก. ตาย (ใช้แก่เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า สมเด็จพระสังฆราชเจ้า และสมเด็จพระสังฆราช).

(สุพันนะบัด) น. แผ่นทองคำรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่จารึกพระนามพระมหากษัตริย์ พระบรมวงศ์ตั้งแต่ชั้นพระองค์เจ้าขึ้นไป เจ้าประเทศราช และสมเด็จพระสังฆราช เรียกว่า พระสุพรรณบัฏ

ก. แต่งงาน (ใช้แก่เจ้านายชั้นพระองค์เจ้า หม่อมเจ้าที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงตกแต่งให้).

(สะเด็ด) น. คำเรียกเจ้านายชั้นพระองค์เจ้าที่เป็นพระราชโอรสพระราชธิดา.

น. พระราชโอรสของพระมหากษัตริย์ ชั้นพระองค์เจ้าที่ทรงกรม.

ก. โกนจุก (ใช้แก่พระองค์เจ้าขึ้นไป).

น. คำนำหน้านามสตรีสามัญที่เป็นภรรยาของกรมพระราชวังบวรสถานมงคล เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า หรือหม่อมเจ้า

ภรรยาที่เป็นสามัญชนของกรมพระราชวังบวรสถานมงคล เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า หรือหม่อมเจ้า, หม่อมห้าม ก็เรียก

เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า หรือหม่อมเจ้า ที่ต้องโทษถูกถอดจากฐานันดรศักดิ์, คำนำหน้านามสตรีสามัญที่ไม่มีบรรดาศักดิ์ซึ่งเป็นภรรยาของบุคคลในตระกูลบุนนาคที่ได้รับยกย่องเป็นพิเศษ เช่น หม่อมปาน หม่อมรอด, คำนำหน้านามบุคคลที่เป็นบุตรขุนนางผู้ใหญ่ เช่น หม่อมบุนนาค สมัยกรุงธนบุรี.

น. สกุลยศของพระโอรสหรือพระธิดาในสมเด็จเจ้าฟ้า ซึ่งประสูติแต่มารดาที่เป็นหม่อมเจ้าหรือสามัญชน, สกุลยศของพระโอรสหรือธิดาในพระองค์เจ้า.

น. อิสริยยศที่พระราชทานแก่หม่อมราชวงศ์ชายที่รับราชการมีความชอบ อยู่ระหว่างหม่อมเจ้ากับหม่อมราชวงศ์ เช่น หม่อมราโชทัย (หม่อมราชวงศ์กระต่าย อิศรางกูร) หม่อมทวีวงศ์ถวัลยศักดิ์ (หม่อมราชวงศ์เฉลิมลาภ ทวีวงศ์) ถ้าเทียบกับบรรดาศักดิ์ฝ่ายขุนนาง อยู่ระหว่างพระยากับพระ ในสมัยกรุงศรีอยุธยาใช้ว่า เจ้าราชนิกุล ซึ่งรวมทั้งหม่อมเจ้า หม่อมราชวงศ์ ที่สืบสายราชสกุลห่างไกลมาหลายชั้น ตลอดจนพระองค์เจ้าหรือหม่อมเจ้าที่ห่างออกไป เจ้าราชนิกุลนี้ครั้งต้นพระบรมราชจักรีวงศ์ มีคำเรียกว่าคุณว่าหม่อม ต่อมารัชกาลที่ ๔ โปรดให้เปลี่ยนใช้คำว่า หม่อม แทนคำว่า เจ้า, หม่อมราชินิกูล ก็เรียก.

น. พระองค์เจ้าที่มิได้เป็นพระราชโอรสพระราชธิดาของพระมหากษัตริย์และหม่อมเจ้า, ใช้ว่า พระอนุวงศ์.