*บรรพ*

ว. นมนานมาแล้ว.

(บับ, บับพะ-) น. เล่ม, หมวด, ภาค, ตอน, กัณฑ์.

น. ข้อมือ.

น. ความปวดร้าวในข้อ.

น. วันขึ้น ๑ คํ่า และวันกลางเดือนทางจันทรคติ.

(บันพะ-, บัน) ว. ก่อน, ทีแรก, เบื้องต้น

ตะวันออก.

น. ดั้งเดิม.

น. บุคคลรุ่นก่อน ๆ แต่โบราณ ซึ่งเป็นต้นเผ่าพันธุ์หนึ่ง ๆ.

น. ผู้เป็นต้นวงศ์ตระกูลซึ่งมีผู้สืบสายโลหิตมา, บุคคลที่นับตั้งแต่ปู่ย่าตายายขึ้นไป.

น. หญิงผู้เป็นต้นวงศ์.

(บันพะ-, บับพะ) น. การบวช เช่น บรรพชาเป็นกิจที่ทำได้ยาก, ถ้าใช้เข้าคู่กับคำ อุปสมบท เป็น บรรพชาอุปสมบท บรรพชา หมายความว่า การบวชเป็นสามเณร อุปสมบท หมายความว่า การบวชเป็นภิกษุ.

(บันพะ-, บับพะ) ก. บวช เช่น พระพุทธเจ้าเสด็จออกบรรพชา วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามจัดบรรพชาสามเณรภาคฤดูร้อน.

(บันพะชิด) น. นักบวชในพระพุทธศาสนา.

(บันพด, บันพดตะ-) น. ภูเขา.

น. แผ่นดิน.

น. เทือกเขา, แนวเขา, ทิวเขา.

น. แร่.

น. เทือกเขา, แนวเขา, ทิวเขา.

น. พญาเขา.

น. ชาวเขา.

น. ยอดเขา.

น. เขา ๕ ยอด คือ เขาหิมาลัย.

น. ละครแบบหนึ่ง ดำเนินเรื่องรวดเร็ว มีการตกแต่งฉากที่คล้ายของจริง ไม่มีบทบรรยายฉาก บรรยายกิริยาอาการของตัวละคร ตัวละครร้องและเจรจาบทของตนเอง และใช้ดนตรีที่ปรับปรุงขึ้นใหม่ เรียกว่า วงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ เรื่องที่แสดง เช่น อิเหนา คาวี สังข์ศิลป์ชัย, ชื่อดึกดำบรรพ์มาจากชื่อโรงละครของเจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (ม.ร.ว.หลาน กุญชร).

น. ชื่อวงปี่พาทย์ประสมชนิดหนึ่งที่นำเครื่องดนตรีที่มีเสียงแหลมออกไปทำให้เกิดเสียงทุ้มนุ่มนวล เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕.

น. ภูเขาหิน.

(กำมะพัน) น. ลักษณะ นิสัย ตลอดจนโรคหรือความวิกลวิการบางอย่างที่ลูกหลานสืบมาจากบรรพบุรุษ ปู่ย่าตายาย หรือพ่อแม่, พันธุกรรม ก็ว่า

(กฺรวด) ก. หลั่งนํ้า เช่น นํ้าพระเต้าสิโตทกธารามารดริน กรวดลงในมืออินทพฤฒาจารย์ (ม. กาพย์ สักบรรพ).

ว. กระจ่าง เช่น กระซ่างฟ้าเห็นกัน (ม. คำหลวง สักบรรพ), กระช่าง ก็ว่า.

(-หฺลอก) ว. มีประกาย, เป็นประกาย, เช่น เนมินท์พิศทรงเหมือนกงรถ จอมบรรพตเลิศล้วนมณีผา กระลอกรุ่งพุ่งพรายถึงเมฆา เล่ห์วลาหกทิพอันพรอยพรำ (สมบัติอมรินทร์), ใช้เข้าคู่กับคำ กระลับ หรือ กระลาย เป็น กระลับกระลอก หรือ กระลายกระลอก.

ก. กระวนกระวาย, วุ่นวายใจ, แสดงอาการวุ่นวายไม่เป็นสุข, เช่น เมื่อเราอยู่ที่นี้จะต้องกระวายกระวนด้วยเหลือบยุงริ้นร่าน (ม. ร่ายยาว สักบรรพ).

(กฺลม) น. ชื่อเพลงไทยประเภทเพลงหน้าพาทย์ ใช้ปี่พาทย์ทำตอนตัวละครที่เป็นเทพเจ้าหรือเจ้าเงาะเหาะโดยลำพัง และใช้เป็นเพลงบรรเลงในเวลาเทศน์มหาชาติประจำกัณฑ์สักบรรพ.

น. ชื่อกลองชนิดหนึ่ง ใช้ตะโพนไทย ๒ ลูก เสียงสูงต่ำต่างกัน ถอดเท้าออกแล้วนำมาตั้งเอาหน้าเท่งขึ้นตีอย่างกลองทัด นิยมใช้ตีแทนกลองทัดในวงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ หรือเพื่อให้เกิดเสียงนุ่มนวลเมื่อบรรเลงภายในห้องหรืออาคาร.

(-ชาด) น. ชาติกษัตริย์ เช่น รู้แน่ว่าเป็นกษัตริยชาติ (ม. ร่ายยาว สักบรรพ).

น. นํ้านม เช่น เปรียบเหมือนกษีรรสคือนํ้านมสดขาวสะอาด (ม. ร่ายยาว สักบรรพ).

ว. เผ่น, ลอย, เช่น ชมบรรพตเสลาสูงกะเผ่น (พงศ. เหนือ).

(กัดสะหฺนะ) น. กษณะ, ขณะ, เช่น ในเมื่อกาลกัษณ (ม. คำหลวง สักบรรพ).

ก. คดโกง, เกะกะระราน, เกกมะเหรก, เช่น มีกิริยาโกกเกกร้ายกาจ (ม. กาพย์ กุมารบรรพ).

น. ชื่อขลุ่ยชนิดหนึ่ง มีขนาดยาวและใหญ่กว่าขลุ่ยเพียงออ มีเสียงต่ำ ใช้เฉพาะในวงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์.

(ขฺวน) ก. ขวนขวาย, ใฝ่, เช่น ขวนทรรป ว่า ใฝ่จองหอง (ม. คำหลวง สักบรรพ).

ว. ขวัญร้าย เช่น ขวัญเกี่ยงได้เป็นดี (ม. คำหลวง สักบรรพ).

(ขะสีนาสบ) น. พระขีณาสพ, พระอรหันต์, เช่น ดูกรขษีณาศรพทั้งหลาย (ม. คำหลวง สักบรรพ).

ก. ถกเขมร เช่น ทะเลาะกูกำหมัดขัดเขมร (ดึกดำบรรพ์).

(คาด) ก. กิน, กัด, เช่น ริ้นร่านห่านยุง ยงงคาสคุงใจ (ม. คำหลวง สักบรรพ).

เรียบร้อย, ตรง, เช่น เคียมค่อยมาดลสำนัก จอมจักรนักไทธรรม (ม. คำหลวง สักบรรพ).

น. คำเรียกผู้บรรพชาเป็นสามเณรมาจนอายุครบอุปสมบทเป็นภิกษุแต่ไม่ยอมอุปสมบท ว่า เณรโค่ง.

(คะราวาด) น. คนผู้อยู่ครองเรือน, คนทั่ว ๆ ไปที่ไม่ใช่บรรพชิตหรือนักบวช.

(-ปัดไจ) น. เครื่องอาศัยเลี้ยงชีวิตของบรรพชิตในพระพุทธศาสนา ๔ อย่าง คือ จีวร (ผ้านุ่งห่ม) บิณฑบาต (อาหาร) เสนาสนะ (ที่อยู่) คิลานเภสัช (ยา).