*บู่*

น. ชื่อปลาขนาดเล็กถึงขนาดกลางหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Eleotridae และ Gobiidae มีทั้งในทะเล นํ้ากร่อยและนํ้าจืด มีรูปร่าง ลักษณะ สีสัน ถิ่นอาศัย พฤติกรรมและขนาดแตกต่างกัน เช่น บู่จากหรือบู่ทราย [ Oxyeleotris marmorata (Bleeker) ] ในวงศ์ Eleotridae ซึ่งเป็นชนิดที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย คือมีขนาดยาวได้ถึง ๕๐ เซนติเมตร, บู่ทอง บู่หิน บู่ทราย หรือบู่ลูกทราย [ Glossogobius spp.(Valenciennes) ] บู่รำไพ (Vaimosa rambaiaeH.M. Smith) และ บู่ทะเลหรือบู่ขาว [ Acentrogobius caninus (Cuvier & Valenciennes) ] ในวงศ์ Gobiidae.

ว. ยู่ย่นเข้าไป เช่น คมมีดบู้.

ว. ยู่ย่นเข้าไปจนผิดรูป, มักใช้เข้าคู่กับ บุบบิบ เป็น บุบบิบบู้บี้.

น. ดู บู่.

ดู คางคก ๒.

(สะ-) น. ชื่อไม้พุ่ม ๒ ชนิดในสกุล Jatropha วงศ์ Euphorbiaceae คือ สบู่ขาวหรือสบู่ดำ (J. curcasL.) ก้านใบและใบอ่อนสีเขียว เมล็ดนำไปหีบได้นํ้ามันใช้เป็นเชื้อเพลิงและหล่อลื่น และสบู่แดง (J. gossypiifoliaL.) ก้านใบและใบสีแดง, ทั้ง ๒ ชนิดมียางใส ทุกส่วนเป็นพิษ.

(สะ-) น. สิ่งที่ผลิตขึ้นโดยนำไขสัตว์เช่นไขวัว หรือนํ้ามันพืชเช่นนํ้ามันมะพร้าว นํ้ามันมะกอกไปต้มกับด่างโซเดียมไฮดรอกไซด์ จะได้สบู่แข็ง หรือนำไปต้มกับ ด่างโพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ จะได้สบู่อ่อน ใช้ชำระล้างและซักฟอก.

น. ชื่อไม้เถามีหัวชนิด Stephania venosa (Blume) Spreng. ในวงศ์ Menispermaceae ใบ เถา และผิวของหัวมีนํ้ายางสีแดง, กระท่อมเลือด ก็เรียก.

ดู บัวบก (๒).

น. หินแปรชนิดหนึ่ง ซึ่งเนื้อสารประกอบด้วยแร่ทัลก์เป็นส่วนใหญ่ มีเนื้ออ่อน เอาเล็บขูดเป็นรอยได้ง่าย และลื่นมือคล้ายสบู่.

เรียกนํ้าที่ฟอกสบู่แล้วไม่มีฟองสบู่เกิดขึ้นหรือเกิดขึ้นน้อย ว่า นํ้ากระด้าง.

ดู สบู่เลือด (๑).

น. เกลือปรกติชนิดหนึ่งชื่อโซเดียมคลอไรด์ (NaCl) ลักษณะเป็นผลึกสีขาวละลายนํ้าได้ มีมากในนํ้าทะเล ใช้ปรุงอาหาร ทำเครื่องดองเค็ม, เมื่ออยู่ในสภาพบริสุทธิ์ที่สุด ใช้ละลายในนํ้ากลั่น เรียกว่า นํ้าเกลือ สำหรับให้ผู้ป่วยโดยให้ทางเส้นเลือด ใช้ในอุตสาหกรรมทำสบู่ อุตสาหกรรมผลิตโซดาแผดเผา.

น. ชื่อปลาไม่มีเกล็ดชนิด Batrachoides grunniers (Bloch) และ Batrachomoeus trispinosus (Günther) ในวงศ์ Batrachoididae ปากกว้าง หัวทู่แบนลง ลำตัวกลมยาว มีสีนํ้าตาลเป็นด่างดวงทั่วไป ขนาดยาวได้ถึง ๓๐ เซนติเมตร ครีบท้องอยู่เยื้องไปข้างหน้าครีบอก หางกลม เฉพาะชนิดแรกมีรูที่มุมบนด้านในของครีบอก อาศัยอยู่ตามพื้นท้องทะเล, กบ บู่ทะเล ผีหลอก หรือ อุบ ก็เรียก.

ก. ทำให้สิ่งที่ทำด้วยเส้นใยเช่นผ้า สะอาดด้วยการขยี้ในน้ำหรือใช้แปรง มักใช้สบู่หรือผงซักฟอกด้วย.

น. สารประกอบชนิดหนึ่ง ชื่อโซเดียมไฮดรอกไซด์ (NaOH) เป็นของแข็งสีขาว ดูดความชื้นดีมาก ละลายนํ้าได้ดี ใช้ประโยชน์ในอุตสาหกรรมทำสบู่ ไหมเรยอง, โซดาไฟ หรือ คอสติกโซดา ก็เรียก.

น. เกลือปรกติชนิดหนึ่ง มีสูตร Na₂CO₃ เมื่อเป็นผลึกมีสูตร Na₂CO₃·10H₂O ลักษณะเป็นผลึกสีขาว ละลายนํ้าได้ ใช้ประโยชน์ในอุตสาหกรรมทำแก้ว สบู่ กระดาษ ทำลายความกระด้างของนํ้า.

น. เกลือปรกติชนิดหนึ่ง มีสูตร Na₂SO₄ เมื่อเป็นผลึกมีสูตร Na₂SO₄·10H₂O ลักษณะเป็นผลึกสีขาว ละลายนํ้าได้ มีสมบัติเป็นยาถ่าย ใช้ประโยชน์ในอุตสาหกรรมทำสบู่ ผงซักฟอก สีย้อม แก้ว กระดาษ.

สารประกอบจำพวกไฮดรอกไซด์ของโลหะแอลคาไล ซึ่งละลายนํ้าได้ดี มีรสฝาด ถูกมือลื่นคล้ายสบู่.

น. นํ้าซึ่งเมื่อฟอกกับสบู่แล้วเกิดตะกอนขึ้น ซึ่งเรียกว่า ไคลสบู่ และไม่มีฟองสบู่เกิดขึ้นหรือเกิดขึ้นน้อย ทั้งนี้เพราะมีเกลือของแคลเซียมและแมกนีเซียมละลายอยู่.

น. นํ้าที่ละลายสบู่ได้ดี ให้ฟองได้ง่าย และไม่เกิดไคลสบู่.

ชื่อไม้เถาชนิด Stephania pierrei Diels ในวงศ์ Menispermaceae ขึ้นในป่าเบญจพรรณ รากพองเป็นหัวกลม ๆ ใบค่อนข้างกลมปลายแหลม ใช้ทำยาได้, สบู่เลือด ก็เรียก.

บู้ลง, บุ๋มลง, เช่น ขันบุบ.

น. ชื่อไม้ต้น ๒ ชนิดในสกุล Sapindus วงศ์ Sapindaceae คือ ชนิด S. trifoliatusL. ใบเป็นใบประกอบ มีใบย่อย ๔-๖ ใบ และชนิด S. rarak DC. มีใบย่อย ๑๔-๓๐ ใบ ทั้ง ๒ ชนิดผลกลมขนาดผลพุทรา ใช้ทำยาได้ ใช้ซักผ้าไหมหรือล้างเครื่องเพชรแทนสบู่ได้, มะคำดีควาย หรือ มะซัก ก็เรียก.

น. สารอินทรีย์ชนิดหนึ่ง ลักษณะเป็นผง มีหลายชนิด มีองค์ประกอบที่สำคัญแตกต่างกัน เช่น ประกอบด้วยโซเดียมลอริลซัลเฟต (sodium lauryl sulphate) หรือโซเดียมอัลคิลอะริลซัลโฟเนต (sodium alkyl aryl sulphonate) เป็นต้น ใช้ประโยชน์ในการซักฟอกได้ดีกว่าสบู่ ทั้งใช้ซักฟอกในนํ้าอ่อน นํ้ากระด้าง หรือนํ้าเค็มได้ดี.

ก. เอาสบู่เป็นต้นถูผ้าเพื่อให้สะอาด.

ก. บู้, ย่น, เยิน, เช่น ฟันต้นไม้เสียมีดยู่ คมมีดยู่.

น. ลูกพลาสติกหรือลูกยางมีลักษณะกลม ๆ ตอนบนแหลมมีรูใส่น้ำยาหรือน้ำสบู่สำหรับใช้สวนอุจจาระ.

น. ชื่อไม้เถาเนื้อแข็งชนิด Acacia concinna (Willd.) DC. ในวงศ์ Leguminosae ใบเป็นฝอยคล้ายใบชะอมแต่รสเปรี้ยว ใช้ทำยาได้ ฝักใช้สระหัวต่างสบู่และใช้ทำยาได้.

เอาสายสวนใส่ทางช่องปัสสาวะให้เข้าไปในกระเพาะปัสสาวะเพื่อให้ปัสสาวะออก, เอาลูกสวนใส่ทวารหนักแล้วบีบนํ้ายาหรือนํ้าสบู่ให้เข้าไปในลำไส้ใหญ่เพื่อกระตุ้นให้ลำไส้ใหญ่บีบตัวให้อุจจาระออก.

ว. อย่างที่สุด เช่น โกงสะบั้นหั่นแหลก บู๊สะบั้นหั่นแหลก.

(หฺยุ) ว. น่วม, อาการที่อ่อนจนกดบู้ลงได้.