*กระบอง*

น. ไม้กลึงเป็นรูปกระบองอย่างยาว สำหรับถือเข้าขบวนแห่ช้างสำคัญ.

ดู ตะบองกัน.

น. ใบตาลที่ขมวดปลายคล้ายรูปหัวนก ลงอักขระตามยาวของใบ เป็นเครื่องรางของขลังสำหรับใช้ในพิธีตรุษและโกนจุก, ตะบองเพชร ก็เรียก.

น. ชื่อไม้พุ่มชนิด Cereus hexagonus (L.) Mill. ในวงศ์ Cactaceae ลำต้นสูง ๓-๕ เมตร ลำต้นและกิ่งกลม หยักเป็นร่องโดยรอบ มีหนามละเอียด ดอกใหญ่ สีขาว กลิ่นหอม บานกลางคืน มักปลูกเป็นรั้วบ้าน, ตะบองเพชร ก็เรียก, พายัพ เรียก เขียะ หรือ หนามเขียะ.

น. ชื่อโรคซางชนิดหนึ่ง เกิดแก่ทารกแรกเกิดจนถึงอายุ ๑๒ เดือน, ตะบองราหู ละบองราหู หรือ ลำบองราหู ก็เรียก.

น. ชื่อการเล่นชนิดหนึ่ง ต่อสู้กันด้วยกระบี่และกระบองเป็นต้น.

น. ไม้สั้นสำหรับใช้ตี มีรูปกลมบ้าง เหลี่ยมบ้าง คล้ายพลอง แต่สั้นกว่า.

น. แม่ไม้ที่เป็นหลักในวิชากระบี่กระบองหรือมวยเป็นต้น.

ชื่อหน้าทับเพลงกลองแขกแบบหนึ่ง ใช้บรรเลงในการรำไหว้ครูกระบี่กระบอง หรือใช้ในการขับร้อง มีทั้งที่เป็นอัตรา ๒ ชั้น และเพลงเถา.

ก. กระเบง เช่น กุมกระบอง กระเบญหาญ (สมุทรโฆษ).

น. ท่ารำกระบี่กระบอง เพื่อแสดงความเคารพ เป็นท่าต่อจากท่าถวายบังคม มี ๒ แบบ คือ ขึ้นพรหมนั่ง และ ขึ้นพรหมยืน.

น. ต้นกระบองเพชร. (ดู กระบองเพชร ๒).

ก. แกว่งหรือทำให้หมุนไปโดยรอบ เช่น ควงกระบอง ควงดาบ ควงจาน, เดินเข้าคู่คลอเคลียกันไป เรียกว่า เดินควงกัน

(ตฺระ-) น. ตะบอง เช่น ครั้นพ้นขึ้นมาเปนเปรตถือตระบองเหลกลุกเปนเปลวเพลิง (สามดวง), กระบอง ก็ว่า.

น. ไม้มีด้ามสำหรับถือ ใช้ตี โดยมากเป็นท่อนกลม, ถ้ามีขนาดยาวประมาณ ๔ ศอก เรียกว่า ตะบองยาว ถ้ามีขนาดยาวประมาณ ๑ ศอก เรียกว่า ตะบองสั้น, กระบอง หรือ ตระบอง ก็ว่า.

น. ชื่อเพลงไทยประเภทเพลงหน้าพาทย์, กระบองกัน ก็ว่า.

น. ใบตาลที่ขมวดปลายคล้ายรูปหัวนก ลงอักขระตามยาวของใบ เป็นเครื่องรางของขลังสำหรับใช้ในพิธีตรุษและโกนจุก, กระบองเพชร ก็เรียก.

ดู กระบองเพชร ๒.

น. ชื่อโรคซางชนิดหนึ่ง เกิดแก่ทารกแรกเกิดจนถึงอายุ ๑๒ เดือน, กระบองราหู ละบองราหู หรือ ลำบองราหู ก็เรียก.

ชื่อท่าไหว้ครูมวยหรือกระบี่กระบองท่าหนึ่ง, ชื่อท่ารำแบบหนึ่ง มือทั้งสองพนมไว้ที่ระหว่างอก.

น. กระบอง.

น. ชื่อไม้เถาชนิด Neoalsomitra sarcophylla (Wall.) Hutch. ในวงศ์ Cucurbitaceae มีมือเกาะ ดอกเป็นช่อ ออกตามง่ามใบ กลีบดอกติดกันเป็นรูปปากแตรบาน ๆ ผลเรียวยาวคล้ายกระบองกลมหรือเป็นสามเหลี่ยม เวลาแก่ผลจะแตกที่ปลายเป็น ๓ ช่อง เมล็ดสีดำ แบน มีปีกบาง ๆ ที่ปลาย.

สิ่งที่ทำเป็นวงด้วยด้ายเป็นต้นสำหรับสวมศีรษะเพื่อเป็นสิริมงคล นิยมใช้เฉพาะในเวลาชกมวยไทยหรือตีกระบี่กระบอง.

น. ท่ารำและท่าต่อสู้ที่เป็นหลักในวิชากระบี่กระบองหรือมวย.

น. คำรวมเรียกพืชทั่วไป โดยปรกติมีราก ลำต้น กิ่ง ก้าน และใบ, เรียกเนื้อของต้นไม้ที่ใช้ทำสิ่งของต่าง ๆ มีลักษณะเป็นท่อน แผ่น หรือดุ้น เป็นต้น, คำประกอบหน้าสิ่งของบางอย่างที่มีลักษณะยาวซึ่งทำด้วยไม้หรือเดิมทำด้วยไม้ เช่น ไม้กวาด ไม้พาย ไม้เท้า ไม้จิ้มฟัน, คำนำหน้าบอกประเภทต้นไม้ เช่น ไม้ยาง ไม้ดำ ไม้แดง, ท่ารำและท่าตีกระบี่กระบองท่าหนึ่ง ๆ เรียกว่า ไม้หนึ่ง ๆ, โดยปริยายหมายความว่า ท่าที เช่น เขาจะมาไม้ไหน, ลักษณนามเรียกของเช่นปลาย่างที่เสียบไม้เรียงเป็นตับว่า ปลาไม้หนึ่ง ปลา ๒ ไม้, เรียกผ้าที่ม้วนโดยมีไม้อยู่ข้างใน ว่า ผ้าไม้หนึ่ง ผ้า ๒ ไม้

น. ท่าสำคัญในการต่อสู้กระบี่กระบองหรือมวยซึ่งทำให้ฝ่ายปรปักษ์ไม่สามารถจะสู้ได้อีก, ตรงข้ามกับ ไม้เป็น, โดยปริยายหมายถึงวิธีการที่จะเอาชนะศัตรูได้ เช่น เขาใช้ไม้ตาย เขามีไม้ตาย.

น. ท่าสำคัญของกระบี่กระบองหรือมวยในการป้องกันตัวโดยใช้ปฏิภาณไหวพริบแก้ไขให้พ้นภัยจากปรปักษ์เมื่อคราวเข้าที่คับขัน, ตรงข้ามกับ ไม้เด็ด หรือ ไม้ตาย.

น. ไม้พลองเป็นเครื่องต่อสู้ป้องกันตัวในการเล่นกระบี่กระบอง, คู่กับ ไม้สั้น. (ดู ไม้สั้น).

น. เครื่องต่อสู้ป้องกันตัวในการเล่นกระบี่กระบอง เป็นท่อนไม้ขนาดสั้น ๆ ปลายด้านหนึ่งมีห่วงสำหรับสอดแขนเข้าไปถึงข้อศอก ปลายอีกด้านหนึ่งมีไม้หลัก ๒ อัน อันในสำหรับมือจับ อันนอกเป็นเครื่องป้องกันในเวลาต่อสู้, ตรงข้ามกับ ไม้ยาว ซึ่งได้แก่พลองเป็นต้น.

เรียกเพลงกระบี่กระบองซึ่งเป็นเพลงชั้นสูง

น. ท่าเดินเข้าหาคู่ต่อสู้หรือถอยจากคู่ต่อสู้ของนักมวยนักกระบี่กระบองเป็นต้น โดยเดินก้าวย่างเป็นสลับฟันปลา มีตำแหน่งวางเท้าเป็น ๓ เส้า.

เดินก้าวเฉียงและกางแขนเพื่อดูท่าทีของคู่ต่อสู้อย่างการเยื้องกรายในการตีกระบี่กระบอง (ใช้แก่ศิลปะการต่อสู้).

น. ชื่อโรคซางชนิดหนึ่ง เกิดแก่ทารกแรกเกิดจนถึงอายุ ๑๒ เดือน, กระบองราหู ตะบองราหู หรือ ลำบองราหู ก็เรียก.

น. ชื่อโรคซางชนิดหนึ่ง เกิดแก่ทารกแรกเกิดจนถึงอายุ ๑๒ เดือน, กระบองราหู ตะบองราหู หรือ ละบองราหู ก็เรียก.

น. ท่ามวยหรือกระบี่กระบองซึ่งมีพลิกแพลงเป็นพิเศษจากท่าธรรมดา

น. เรียกท่าเดินเข้าหาคู่ต่อสู้หรือถอยจากคู่ต่อสู้ของนักมวยนักกระบี่กระบองเป็นต้น โดยเดินก้าวย่างเป็นสลับฟันปลา มีตำแหน่งวางเท้าเป็น ๓ เส้า ว่า ย่างสามขุม.

น. การแสดงกระบี่กระบองแบบหนึ่ง ใช้อาวุธหลายชนิดเข้าต่อสู้กันโดยไม่จับคู่กับอาวุธชนิดใดชนิดหนึ่ง เช่น กระบองคู่กับดาบสองมือ ง้าวคู่กับดาบดั้ง.

ว. มีความสุข, มีความสบาย, เช่น ขอให้สุขี ๆ ถือไม้เท้ายอดทอง กระบองยอดเพชร.

น. ต้นกระบองเพชร. (ดู กระบองเพชร ๒).