ดุษฎีสังเวย

(กฺรม) ย่อมาจากคำว่า กรรม เช่น อวยสรรพเพียญชนพิธีกรมเสร็จกำนนถวาย (ดุษฎีสังเวย).

ก. แข็ง เช่น หนึ่งโสดฝุ่นทรายตรึงตรา นอนแนบหินผา กระด้างกระเดื่องทั้งตัว (ดุษฎีสังเวย).

น. เชือกหรือลวดหนังตีเป็นเกลียวหุ้มผ้าแดง ปรกติคล้องผูกอยู่รอบคอช้าง เมื่อตั้งสัปคับหรือกูบอย่างใดอย่างหนึ่ง ใช้ปลายทั้ง ๒ ข้างผูกสัปคับหรือกูบเพื่อรั้งมิให้เลื่อนไปทางท้ายช้างขณะเดินขึ้นที่ชัน, เขียนเป็น กระพัตร ก็มี เช่น และกระพัตรรัตคนควร (ดุษฎีสังเวย).

น. เครื่อง, สิ่งของ, เครื่องกิน, เช่น เทียนธูปแลประทีปชวาลา เครื่องโภชนกระยา สังเวยประดับทุกพรรณ (ดุษฎีสังเวยกล่อมช้างของเก่า ครั้งกรุงเก่า), เขียนเป็น กรยา ก็มี เช่น พระไพรดมานโฉม นุบพิตรแลงผอง มนตรอัญสดุดิยฮอง กรยานุถกลทาบ (ดุษฎีสังเวยกล่อมช้างของเก่า ขุนเทพกะวีแต่ง).

ที่, กอง, เช่น กระลาบังคลคนผจง (ดุษฎีสังเวย).

ก. หวนถึง เช่น และกระหวนกระโหยหา (ดุษฎีสังเวย).

(กฺรัง) น. เนิน เช่น กึกก้องไพรกรัง (อนิรุทธ์), อเนกทั่วไพรกรัง (ดุษฎีสังเวย).

(กฺรุยเกฺรียว) ว. เกรียวกราว เช่น แสรกเสียงกรุยเกรียว (ดุษฎีสังเวย).

(การัน) น. กรณีย์, กิจ, เช่น ชี้แจงแถลงเรื่องการัณย์ ส่งคชสำคัญ ทั้งหมอแลควาญมาถวาย (ดุษฎีสังเวย).

น. ช้างตกมัน เช่น หยาบคายฉายฉัดถีบแทง กำรากร้ายแรง แลเหลือกำลังควาญหมอ (ดุษฎีสังเวย), กลจะขี่ช้างกำหรากเหลือลาม (ตำราขี่ช้าง).

บ. ใน, ที่, เช่น แล้วจึงตั้งกมลจิตร ประดิษฐ์กำลุงใน หุงการชาลอรรคนิประไพ ก็เผาอาตมนิศกนธ์ (ดุษฎีสังเวย).

(ขักคะ, ขันคา) น. แรด เช่น หนึ่งนบสิขานนนารถ เถลิงขรรคาอาศน์ แลยาตรอัมพรแผ่นพาย (ดุษฎีสังเวย).

(จอระจะรัน, จอนจะรัน) ก. เที่ยวไป, เดินไป, เช่น แม่รักลูกรักจรจรัล พลายพังก็กระสัน (ดุษฎีสังเวย).

จับจด, โบราณเขียนเป็น จรเทิน ก็มี เช่น อ้าแม่อย่าจองจิตรจรเทิน ศุขเพลินภิรมย์สม (ดุษฎีสังเวย).

(จะระ-) น. เสาตะลุง, โบราณเขียนเป็น จรลุง หรือ จลุง ก็มี เช่น แท่นที่สถิตย์ จรลุงโสภิต พื้นฉลักฉลุทอง (ดุษฎีสังเวย), จลุงอาศน์เบญพาศเกลี้ยงเกลา พเนกพนักน่าเนา จะนอนก็ศุขสบไถง (ดุษฎีสังเวย).

(จะรัน) ก. เดิน เช่น แปดโสตรสี่ภักตร์ทรงพา หนหงษ์เหินคลา วิหาศจรัลผันผาย (ดุษฎีสังเวย).

(จะ-) ก. กรึง, ตรึง, เช่น เทียบที่ถมอก่อภูเพียง บรรพตจรึงเรียง (ดุษฎีสังเวย).

(จะรุง, จะรูง) ก. จูง, ชักชวน, เช่น ปลดยากพรากทุกข์ยุคเขิน จรุงราษฎร์ดำเนิน สู่ศุขสวัสดีโดยไว (ดุษฎีสังเวย)

(-บัน) ก. หวั่นไหว, กระสับกระส่าย เช่น ดาลดับรงับจิตรจาบัลย์ เทียรทิพยสุคันธ ธรศมาโสรจโทรมสกนธ์ (ดุษฎีสังเวย)

(ฉะ-) น. แม่นํ้า เช่น ฉทึงธารคีรีเหวผา (ดุษฎีสังเวย), ใช้ว่า จทึง ชทึง ชรทึง สทิง สทึง หรือ สรทึง ก็มี.

ก. เป็น, ให้เป็น, เช่น มนตร์ชากรุงชนะ (ดุษฎีสังเวย)

น. การถึงลำบาก, การอยู่ทางไกล, เช่น ต้องทนทุราคมทุเรศ ดลเขตรคิรีไกล (ดุษฎีสังเวย).

ว. ไกล เช่น ต้องทนทุราคมทุเรศ ดลเขตรคิรีไกล (ดุษฎีสังเวย).

(กฺรม) ย่อมาจากคำว่า กรรม เช่น อวยสรรพเพียญชนพิธีกรมเสร็จกำนนถวาย (ดุษฎีสังเวย).

ก. แข็ง เช่น หนึ่งโสดฝุ่นทรายตรึงตรา นอนแนบหินผา กระด้างกระเดื่องทั้งตัว (ดุษฎีสังเวย).

น. เชือกหรือลวดหนังตีเป็นเกลียวหุ้มผ้าแดง ปรกติคล้องผูกอยู่รอบคอช้าง เมื่อตั้งสัปคับหรือกูบอย่างใดอย่างหนึ่ง ใช้ปลายทั้ง ๒ ข้างผูกสัปคับหรือกูบเพื่อรั้งมิให้เลื่อนไปทางท้ายช้างขณะเดินขึ้นที่ชัน, เขียนเป็น กระพัตร ก็มี เช่น และกระพัตรรัตคนควร (ดุษฎีสังเวย).

น. เครื่อง, สิ่งของ, เครื่องกิน, เช่น เทียนธูปแลประทีปชวาลา เครื่องโภชนกระยา สังเวยประดับทุกพรรณ (ดุษฎีสังเวยกล่อมช้างของเก่า ครั้งกรุงเก่า), เขียนเป็น กรยา ก็มี เช่น พระไพรดมานโฉม นุบพิตรแลงผอง มนตรอัญสดุดิยฮอง กรยานุถกลทาบ (ดุษฎีสังเวยกล่อมช้างของเก่า ขุนเทพกะวีแต่ง).

ที่, กอง, เช่น กระลาบังคลคนผจง (ดุษฎีสังเวย).

ก. หวนถึง เช่น และกระหวนกระโหยหา (ดุษฎีสังเวย).

(กฺรัง) น. เนิน เช่น กึกก้องไพรกรัง (อนิรุทธ์), อเนกทั่วไพรกรัง (ดุษฎีสังเวย).

(กฺรุยเกฺรียว) ว. เกรียวกราว เช่น แสรกเสียงกรุยเกรียว (ดุษฎีสังเวย).

(การัน) น. กรณีย์, กิจ, เช่น ชี้แจงแถลงเรื่องการัณย์ ส่งคชสำคัญ ทั้งหมอแลควาญมาถวาย (ดุษฎีสังเวย).

น. ช้างตกมัน เช่น หยาบคายฉายฉัดถีบแทง กำรากร้ายแรง แลเหลือกำลังควาญหมอ (ดุษฎีสังเวย), กลจะขี่ช้างกำหรากเหลือลาม (ตำราขี่ช้าง).

บ. ใน, ที่, เช่น แล้วจึงตั้งกมลจิตร ประดิษฐ์กำลุงใน หุงการชาลอรรคนิประไพ ก็เผาอาตมนิศกนธ์ (ดุษฎีสังเวย).

(ขักคะ, ขันคา) น. แรด เช่น หนึ่งนบสิขานนนารถ เถลิงขรรคาอาศน์ แลยาตรอัมพรแผ่นพาย (ดุษฎีสังเวย).

(จอระจะรัน, จอนจะรัน) ก. เที่ยวไป, เดินไป, เช่น แม่รักลูกรักจรจรัล พลายพังก็กระสัน (ดุษฎีสังเวย).

จับจด, โบราณเขียนเป็น จรเทิน ก็มี เช่น อ้าแม่อย่าจองจิตรจรเทิน ศุขเพลินภิรมย์สม (ดุษฎีสังเวย).

(จะระ-) น. เสาตะลุง, โบราณเขียนเป็น จรลุง หรือ จลุง ก็มี เช่น แท่นที่สถิตย์ จรลุงโสภิต พื้นฉลักฉลุทอง (ดุษฎีสังเวย), จลุงอาศน์เบญพาศเกลี้ยงเกลา พเนกพนักน่าเนา จะนอนก็ศุขสบไถง (ดุษฎีสังเวย).

(จะรัน) ก. เดิน เช่น แปดโสตรสี่ภักตร์ทรงพา หนหงษ์เหินคลา วิหาศจรัลผันผาย (ดุษฎีสังเวย).

(จะ-) ก. กรึง, ตรึง, เช่น เทียบที่ถมอก่อภูเพียง บรรพตจรึงเรียง (ดุษฎีสังเวย).

(จะรุง, จะรูง) ก. จูง, ชักชวน, เช่น ปลดยากพรากทุกข์ยุคเขิน จรุงราษฎร์ดำเนิน สู่ศุขสวัสดีโดยไว (ดุษฎีสังเวย)

(-บัน) ก. หวั่นไหว, กระสับกระส่าย เช่น ดาลดับรงับจิตรจาบัลย์ เทียรทิพยสุคันธ ธรศมาโสรจโทรมสกนธ์ (ดุษฎีสังเวย)

(ฉะ-) น. แม่นํ้า เช่น ฉทึงธารคีรีเหวผา (ดุษฎีสังเวย), ใช้ว่า จทึง ชทึง ชรทึง สทิง สทึง หรือ สรทึง ก็มี.

ก. เป็น, ให้เป็น, เช่น มนตร์ชากรุงชนะ (ดุษฎีสังเวย)

น. การถึงลำบาก, การอยู่ทางไกล, เช่น ต้องทนทุราคมทุเรศ ดลเขตรคิรีไกล (ดุษฎีสังเวย).

ว. ไกล เช่น ต้องทนทุราคมทุเรศ ดลเขตรคิรีไกล (ดุษฎีสังเวย).