*กระทง*

ตอนหนึ่ง ๆ ของนาซึ่งมีคันกั้น เรียกว่า กระทงนา, อันนา ก็เรียก

ผ้าท่อนหนึ่ง ๆ ของจีวร มีลักษณะเหมือนกระทงนา ซึ่งมีรูปสี่เหลี่ยม

ไม้กระดานที่ยึดกราบเรือหรือพาดแคมเรือทั้ง ๒ ข้างเป็นตอน ๆ (เทียบ ม. กุดง)

ตอนหนึ่ง ๆ ของข้อความ

ลักษณนามของความผิดอาญาแต่ละกรรมหรือแต่ละครั้ง การกระทำความผิดแต่ละกรรมหรือแต่ละครั้งนั้นถือว่าเป็นกระทงความผิดกระทงหนึ่ง เช่น การกระทำความผิดฐานลักทรัพย์หลายครั้ง การลักทรัพย์แต่ละครั้งก็เป็นกระทงความผิดกระทงหนึ่ง ๆ

ฐานปรับตามกรมศักดิในกฎหมายเก่า.

น. กระทงที่เสริมขอบปากเป็นรูปกรวยเล็ก ๆ โดยรอบ.

น. ส่วนสำคัญในสำนวนความที่เป็นประเด็นและที่เกี่ยวกับประเด็นอันพึงเสนอวินิจฉัย.

น. ของว่างชนิดหนึ่ง มีลักษณะเป็นกระทงใส่ไส้ กระทงทำจากแป้งสาลีผสมกับไข่เป็ด หัวกะทิ เป็นต้น เอาพิมพ์กระทงจุ่มแป้งลงทอดในกระทะให้เป็นรูปกระทงตามพิมพ์ ใส่ไส้ทำด้วยเนื้อไก่ หอมใหญ่ มันฝรั่ง ผัดปรุงรสเค็มหวาน.

น. ชื่อเพลงไทย สมัยอยุธยา อยู่ในตำรามโหรีของเก่า.

น. ตอนหนึ่ง ๆ ของนาซึ่งมีคันกั้น, อันนา ก็เรียก.

น. ไม้พาดปากมาดเรือโกลนชั่วคราว.

น. ไม้ติดขวางรองแคร่เกวียนเพื่อยึดไม่ให้แคร่แยกออกไป.

น. กระทงขนาดเล็กเย็บด้วยใบตองสด สำหรับใส่เครื่องสังเวยที่หยิบออกมาอย่างละเล็กละน้อย ภายหลังลาเครื่องสังเวยเพื่อเซ่นผีตีนโรงตีนศาล.

น. ไม้ขวางเรืออันที่สุดของหัวเรือหรือท้ายเรือของเรือเอี้ยมจุ๊น, ถ้าเป็นเรือพายม้า เรียกว่า หูกระต่าย.

ว. เรียกไก่อ่อนอายุประมาณ ๓ เดือนว่า ไก่กระทง, ใช้สำหรับเรียกไก่ตัวผู้ที่เพิ่งสอนขัน ว่า ไก่รุ่นกระทง, โดยปริยายใช้เรียกชายกำลังแตกเนื้อหนุ่มเป็นเชิงเปรียบเปรย ว่า หนุ่มรุ่นกระทง.

น. ชื่อไม้เถาเนื้อแข็งชนิด Celastrus paniculatus Willd. ในวงศ์ Celastraceae ใบรูปไข่ปลายแหลม ขอบจักถี่ ดอกเล็กขาว ๆ เหลือง ๆ ออกเป็นช่ออยู่ปลายกิ่ง ผลเท่าเมล็ดถั่วลันเตา เมื่อแก่แตกเป็น ๓ กลีบ นํ้ามันจากเมล็ดใช้ทำยา ตามไฟ หรือเคลือบกระดาษกันนํ้าซึม, กระทุงลาย หรือ มะแตก ก็เรียก.

น. เรียกไก่อ่อนอายุประมาณ ๓ เดือน.

น. เรียกไก่ตัวผู้ที่เพิ่งสอนขัน.

ดู เบญกานี ๒.

น. ถ้อยคำที่ได้เรื่องได้ราวเข้าใจได้ชัดเจน.

ว. เพิ่งสอนขัน (ใช้แก่ไก่) ในคำว่า ไก่รุ่นกระทง, กำลังแตกเนื้อหนุ่ม.

น. ชื่อเทศกาลอย่างหนึ่ง เอากระทงที่บรรจุธูปเทียนดอกไม้ แล้วจุดให้ลอยในน้ำ ทำในวันเพ็ญเดือน ๑๒.

น. ของมีรูปกลม กลวง ยาวเรียวแหลม, เรียกขนมชนิดหนึ่ง ทำด้วยแป้งข้าวเจ้า กะทิ น้ำตาลปีบ เป็นต้น หยอดในกรวยใบตอง ว่า ขนมกรวย, กระทงมีฝาเป็นกรวยครอบ ข้างในใส่หมากหรือเมี่ยงสำหรับถวายพระอุปัชฌาย์และคู่สวดในการบวชนาค เรียกว่า กรวยอุปัชฌาย์และกรวยคู่สวด

ดู กระทงลาย.

น. พื้นที่ในกระทงนาเล็ก ๆ, ตะบิ้ง ก็เรียก.

(กฺรีด) ก. ขีดให้เป็นรอยหรือให้ขาด เช่น เอากากเพชรกรีดกระจก เอามีดกรีดใบตองเย็บกระทง

(กฺลัด) ก. เสียบขัดไว้ให้อยู่ด้วยของแหลม เช่น ใช้ไม้กลัดกลัดกระทง, ทำให้ติดขวางไว้ไม่ให้หลุดออก เช่น กลัดกระดุม

น. ขนมทำด้วยแป้งข้าวเหนียวกับน้ำตาล ใส่กระทงวางในเข่งเล็ก ๆ นึ่งให้สุก.

น. ขนมชนิดหนึ่ง มีไส้หน้ากระฉีก ปั้นเป็นก้อนหุ้มด้วยแป้งข้าวเหนียวดำ แล้วหยอดด้วยแป้งข้าวเจ้า กะทิ และเกลือ ซึ่งกวนสุกแล้ว ห่อด้วยใบตองหรือใส่กระทงนึ่งให้สุก.

(ขะหฺมวด-) น. ชื่อเรือที่ขุดขึ้นจากซุงทั้งต้น ใหญ่กว่าเรือกราบ รูปร่างค่อนข้างเพรียว หัวและท้ายเรือเสริมไม้ต่อเป็นโขนงอนเชิดขึ้น ด้านข้างหัวเรือเขียนลวดลายด้วยนํ้ายาสีต่าง ๆ วางกระทงขวางลำสำหรับคนนั่งพายได้ประมาณ ๕๐ คน เป็นเรือตามเสด็จในการเสด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนพยุหยาตราชลมารคหรือเสด็จพระราชดำเนินลำลองทางชลมารค ใช้เป็นเรือกันหรือเรือพิฆาตได้, โขมดยา ก็ว่า.

ชื่อขนมอย่างหนึ่ง ทำด้วยแป้งข้าวเหนียวกับนํ้าตาล ใส่กระทงวางในเข่งเล็ก ๆ นึ่งให้สุกเรียกว่า ขนมเข่ง.

กระทงจำลองสร้างไว้บนบกสำหรับฝึกฝีพายที่พายเรือพระราชพิธี.

(ขะโหฺมด-) น. ชื่อเรือที่ขุดขึ้นจากซุงทั้งต้น ใหญ่กว่าเรือกราบ รูปร่างค่อนข้างเพรียว หัวและท้ายเรือเสริมไม้ต่อเป็นโขนงอนเชิดขึ้น ด้านข้างหัวเรือเขียนลวดลายด้วยนํ้ายาสีต่าง ๆ วางกระทงขวางลำสำหรับคนนั่งพายได้ประมาณ ๕๐ คน เป็นเรือตามเสด็จในการเสด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนพยุหยาตราชลมารคหรือเสด็จพระราชดำเนินลำลองทางชลมารค ใช้เป็นเรือกันหรือเรือพิฆาตได้, ขมวดยา ก็ว่า.

น. ชื่อขนมอย่างหนึ่งลักษณะอย่างทองหยอดเม็ดเล็ก ๆ ใช้โรยหน้าข้าวเหนียวกระทงหรือข้าวเหนียวตัด.

เสริม, เพิ่ม, เช่น เจิมปากกระทง.

น. พื้นที่ในกระทงนาเล็ก ๆ, กระบิ้ง ก็เรียก.

น. ธูปไม้ระกำกับเทียน ๔ คู่ วางซ้อนกันโดยแพธูปอยู่เหนือแพเทียน และมีกระทงใส่ดอกไม้กับกรวยใบตองครอบวางเหนือแพธูป ใช้เป็นเครื่องแสดงความเคารพอย่างสูง.

น. เครื่องเชิญขวัญหรือรับขวัญ ทำด้วยใบตอง รูปคล้ายกระทง เป็นชั้น ๆ มีขนาดใหญ่เล็กสอบขึ้นไปตามลำดับ เป็น ๓ ชั้น ๕ ชั้น ๗ ชั้น หรือ ๙ ชั้น มีเสาปักตรงกลางเป็นแกน มีเครื่องสังเวยวางอยู่ในบายศรีและมีไข่ขวัญเสียบอยู่บนยอดบายศรี มีหลายอย่าง เช่น บายศรีตอง บายศรีปากชาม บายศรีใหญ่.

น. ชื่อไม้พุ่มชนิด Polyscias scutellaria (Burm.f.) Fosberg ในวงศ์ Araliaceae แผ่นใบแบน ขอบใบห่อขึ้นเล็กน้อย ใบด้านบนเป็นลายด่างสีขาวนวล เขียว และเขียวอ่อนปนกัน, ครุฑกระทง ก็เรียก.

ก. ทำให้แน่นหรือให้เรียบด้วยการหุ้มหรือขลิบตามริม เช่น มอบปากกระทง.

ดู กระทงลาย.

น. สิ่งที่มีปลายแหลม ๒ ข้าง โดยมากทำด้วยไม้ไผ่เหลาเล็ก ๆ หรือก้านมะพร้าว ตัดเป็นท่อนสั้น ๆ สำหรับใช้แทงขัดกระทงหรือใบตองที่ห่อขนมเป็นต้น

ก. ทำให้ติดกันโดยใช้เข็มร้อยด้ายหรือเชือกเป็นต้นแทงขึ้นแทงลง เช่น เย็บผ้า เย็บกระสอบ, ใช้ตอกหรือหวายเป็นต้นที่มีปลายแหลมแทงขึ้นลงเพื่อร้อยสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้ติดกัน เช่น เย็บจาก, ใช้เครื่องอุปกรณ์กดทำให้กระดาษติดกันด้วยลวดเย็บ เช่น เย็บกระดาษ, กลัดให้ติดกันด้วยไม้กลัดเป็นต้น เช่น เย็บกระทง.

ก. ดุนสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้เคลื่อนที่ไปข้างหน้าด้วยกันโดยที่ตนเองเคลื่อนที่ไปด้วย เช่น รุนหลังให้รีบเดินไปข้างหน้า, ใช้พายดันส่วนผสมของขนมหม้อแกงไปข้างหน้าในกระทงทองเพื่อให้เนื้อขนมนุ่มฟูก่อนใส่ถาดผิง, กิริยาที่ไสเครื่องช้อนกุ้ง ซึ่งทำด้วยไม้ไผ่สานเป็นรูปสี่เหลี่ยม มีด้ามยาว ช้อนกุ้งหรือเคย เช่น รุนกุ้ง รุนเคย

น. เรือที่ขุดขึ้นจากซุงทั้งต้น รูปร่างเพรียว หัวท้ายเรียวแหลมและเชิดขึ้นเล็กน้อย เสริมกราบที่แคมยาวตลอด ๒ ข้างลำเรือ วางกระทงขวางลำสำหรับคนนั่งพายได้ประมาณ ๓๐ คน แล่นเร็วกว่าเรือแซ เป็นเรือที่ใช้ในราชการมาแต่โบราณ ในกระบวนพยุหยาตราทางชลมารคใช้เป็นเรือกลอง เรือแซง หรือเรือกันได้.

น. เรือที่ใช้ในราชการแต่โบราณบรรทุกนักดนตรีและเครื่องประโคมตีและเป่านำกระบวนเรือพระที่นั่ง วางกระทงขวางลำสำหรับคนนั่งพายได้ประมาณ ๒๐ คน.

น. เรือขุดขึ้นจากซุงทั้งต้น ใหญ่กว่าเรือกราบ รูปร่างค่อนข้างเพรียว หัวและท้ายเรียว บนหัวและท้ายเรือเสริมไม้ต่อเป็นโขนงอนเชิดขึ้น ด้านข้างหัวเรือเขียนลวดลายด้วยน้ำยาสีต่าง ๆ วางกระทงขวางลำสำหรับคนนั่งพายได้ประมาณ ๕๐ คน เป็นเรือตามเสด็จในการเสด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนพยุหยาตราทางชลมารคหรือเสด็จพระราชดำเนินลำลองในกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค ใช้เป็นเรือกันหรือเรือพิฆาตได้.